Ulu Cami, 19. yüzyıla kadar ‘Hoca Bey Cami’ olarak bilinmiştir. 40 ahşap direk üzerine oturtulmuş olması sebebiyle, “Kırk Direkli Cami” olarakta anılmaktadır.
Selçuklu, Anadolu Beylikleri ve Osmanlı dönemlerinden camileri bünyesinde taşımakta olan bir şehirdir Afyon. Özellikle Beylikler Dönemi’nin en önemli eserleri kabul edilen ve mimarî zenginliği ile dikkatleri üzerine çeken bir cami var: Ulu Cami.
Çivisiz olması ile dünyadaki sayılı camiler arasında yer alan ‘Afyon Ulu Cami’nin ahşap işçiliği, kündekari tekniği ile yapılmıştır.
Afyon’un en büyük camilerinden birisi olan bu değerli eser, 1033 m2 üzerine kurulmuştur. Büyüklüğü sebebiyle bir dönem ‘cuma cami’si olarak kullanılmış olan yapının duvarları dıştan moloz taştan olup üç sıra kesme taş hatıllarla cephe üç bölüme ayrılmıştır. Taşların araları Horasan harcı ile derlenmiştir. Üstte, saçak altlarına ise toplam 24, çörten yani taştan yağmur oluğu yerleştirilmiştir.
Ahşap sütunlar üzerine konan ahşap sütun başlıkları sarkıt ve baklava dilimlidir: Camiye büyük bir manevi hava kazandıran ‘kırk ahşap sütun’un tamamı birbirinden farklı başlıklarla tamamlanmaktadır.
Ulu Cami’nde mukarnasnişli sade taş mihrap ile geometrik geçmelerle süslü ağaç minber mevcuttur. Mihrap nişinin alnında ve üç tarafında iki kitabe bulunmaktadır. Mihrap alnındaki kitabede ‘İhlâs Suresi’ yazılıdır. Niş’in üç tarafını çevreleyen geniş bordur kitabe kuşağına ise nesih yazıyla Ayet-el Kürsi kaydedilmiştir.
‘Tek Bir Çivi Bile Çakılmadan Yapılan Ahşap Cami’ Selçukluların Mirası Cami’nin en zengin süslemelerini, geometrik geçmeler şeklinde bir arada toplayan minber, bugün yağlıboya ile sıvanmış olmakla beraber, Selçuklu ağaç işçiliğinin güzel örnekleri arasında yer alıyor. Yeşil sırlı tuğlalı baklava dilimi tuğla minaresiyle de Selçuklu Dönemi’nin eşsiz örneklerinden biri olmayı sürdürüyor.
13. yüzyıl Selçuklu dönemi ağaç işçiliğinin güzel örneklerinden birisi olarak görülen Ulu Cami, çarpık dikdörtgen planlı ve beş sıralı kırk ahşap sütunla taşınan ahşap kirişli düz örtü üzerine toprak damlı olarak yapılmıştır. Caminin toprak damı, Cumhuriyet dönemindeki onarımlar sırasında değiştirilmiştir. Bugün Cami’nin üst örtüsü çinko çatı ile kaplıdır.
